انعکاس د استانهای کلیله و دمنه در ادبیّات فارسی تاعصر صفوی

«کلیله و دمنه»، اثری است که پس از کتب مقدّس، بیش از سایرِ آثار مورد توجّه واقع شده و دارایِ سیرِ تاریخیِ جالب توجّهی است. این کتاب که درخشش خود در ادب جهانی را، مدیونِ ایرانیان است، در ادبیّاتِ درباری و عامیان? آن تأثیراتِ فراوانی به جا گذاشته و آثارِ بی شماری به تقلید از سبک و شیو? آن به وجود آمده است. این اثرِ «داناییِ عملی» که حاویِ آموزه های حکمی، سیاسی، اجتماعی و فردی است، در طولِ قرون دستخوش تحوّلاتِ فراوان گشته، ولی اساس آموزه های خود را که در قالب حکایتهایِ زنجیره ایِ تودرتو بیان شده، حفظ کرده است. این شیو? بیان، مورد پسند و اقتباس بزرگانِ ادب جهان قرار گرفت. و هریک موفّق ترین آثارِ خود را به این سبک، خلق کردند. اگر بخواهیم در ادب فارسی نمونه ای موفّق معرّفی کنیم، «مثنویِ معنویِ مولانا» بارزترین اثر خواهد بود. بازتاب داستانهای این اثر، در ادب فارسی نیز، بسیار گسترده بوده و انعکاس ها در دو دور? قبل از ترجم? «ابوالمعالی» و پس از آن قابلِ توجّه است. بازتاب های پیش از قرنِ ششم، یا مستقیماً تحت تأثیرِ ترجم? عربیِ «ابن مقفّع» بوده و یا این که ترجم? منظومِ «رودکی» نیز در آن دخیل بوده است. امّا پس از قرن شش، و ترجم? درخشانِ «نصرالله منشی» داستان ها به گونه ای برجسته تر درآثارِ بزرگانِ فارسی نمود پیداکرده و علاوه بر تأثیرِ مستقیمِ داستان ها، سخنانِ حکمت آمیز و برخی اصطلاحات و تعبیرها نیز، بر اساس همین ترجمه در ادبیّاتِ فارسی معمول گشته است. نتایجِ حاصل آمده، بیانگرِ این نکته است که سهمِ «شعرِ فارسی» در بازتاب داستانها، بیش از «نثر» بوده؛ زیرا اکثرِ شواهد یافت شده، مربوط به آثارِ منظوم است. انعکاس ها در آثارِ «منثور» به گونه ای متفاوت صورت گرفته؛ بدین ترتیب که نویسندگان تلاش کرده اند اثری به سبک و ساختارِ «کلیله» به وجود آورند و داستانهایی نو در قالبی نو، خلق کنند و یا به گمانِ ارزشمندتر کردنِ اثر، تحریرهایی نو از روی آن بنگارند. بررسیِ همه جانب? این آثار، روشن می سازد که آنها نه تنها از نظرِ ارزشمندی به پای «کلیله و دمنه» نمی رسند، بلکه داستانهایی که نقل کرده اند، دارای چارچوبی ضعیف تر و در نتیجه، پایانی بی ارزش است؛ که در برخی موارد با عقاید خرافیِ پس از حمل? مغول نیز آمیختگی پیدا کرده اند. کلمات کلیدی: کلیله و دمنه، فابل، ادبیّات فارسی، آثار منظوم و منثور فارسی.